Í nýrri könnun Capacent um neyslu á kvikmynduðu efni kemur í ljós að um 80% Íslendinga á aldrinum 16-24 ára hlaða niður kvikmyndaefni. Slíkt hlutfall er óþekkt með öllu í okkar nágrannalöndum. Þeir sem hlaða niður efni greiða fyrir vistun og flutning efnisins sem þeir horfa eða hlusta á, en greiða ekki fyrir efnið sjálft, sem þó er drifkrafturinn fyrir því að ástunda niðurhalið.
Leitarvélar, vistunaraðilar og aðrir sem bjóða höfundarréttarefni til niðurhals fá það líka frítt. Þeir selja auglýsingar og áskrift út á sína þjónustu sem raunverulega grundvallast á þessu efni. Netveitur og tæknifyrirtæki selja svo auglýsingar til að fjármagna leit, vistun og flutning á efninu og hafa af því miklar tekjur, án þess að greiða endurgjald fyrir.
Á þennan hátt hefur orðið til viðskiptamódel sem veltir tugum milljarða hér í okkar litla hagkerfi og ótrúlegum tölum á heimsvísu, án þess að þeir sem framleiða efnið fái endurgjald fyrir. Það getur varla talist sanngjarnt að það sé þeirra að gefa sínar afurðir?
Háværar raddir eru um að kvikmynda- og tónlistargreinarnar hafi ekki brugðist við þessum nýja veruleika og bjóði efnið sitt á rafrænu formi til neytenda, þegar og þar sem þeim hentar. En er það virkilega sanngjörn krafa á höfunda efnis að finna upp og þróa tæknikerfi og veitur sem tryggir þeim sanngjarnt endurgjald? Er það ekki eðlilegri krafa að þau fyrirtæki sem finna upp, þróa og markaðssetja nýja tækni, og fá í dag efnið til þess frítt, þrói í sínum viðskiptamódelum leiðir til að tryggja höfundarréttarhöfum greiðslu fyrir sitt efni?
Í allri þessari dreifingu efnisins er hægt að mæla áhorf, niðurhal og fjölmargt annað. Allar okkar athafnir á netinu eru vaktaðar og skráðar í gagnagrunna tæknifyrirtækjanna (og annana eins og NSA). Þannig hefur þetta verið frá fyrstu dögum netsins.
Því hefur verið haldið fram að persónuvernd sé undir við það að nýta þessar upplýsingar til að tryggja eigendum höfundarréttarvarins efnis endurgjald fyrir not á þeirra verkum. Með slíkum málflutningi eru þeir hinir sömu í raun að fara gegn því frelsi sem þeir krefjast, því ef virða á persónuverndina þyrfti að loka veitum eins og Google, Yahoo og öðrum slíkum, því þar er safnað ógrynni af upplýsingum um okkar netnotkun og hegðun.
Að sjálfsögðu eiga sömu lögmál að gilda í netheimum eins og við höfum orðið ásátt um í okkar daglega lífi. Við sættum okkur ekki við að hlutirnir okkar séu teknir ófrjálsri hendi og seldir öðrum, án þessa að við fáum eitthvað fyrir okkar snúð. Við erum til í að greiða stórar fjárhæðir fyrir tæki, netaðgang, geymslu, þjónustu og annað en einhvernveginn hefur þótt sjálfsagt að taka efni sem aðrir eiga án þess að greiða fyrir það.
Verði ekki breyting á þessari þróun, þá munum við tapa fjölbreytileika í framboði og gerð efnis og fá bara meira af því sama. Það er væntanlega ekki það sem fólk hefur í huga þegar það hleður niður efni, en verður óhjákvæmilega niðurstaðan nema að við förum að læra að innihaldið, efnið sjálft er það sem er raunverulega virðið, ekki umbúðirnar, flutningaleiðirnar eða annað sem þarf til að færa okkur það heim í stofu og það hlýtur að vera sanngjarnt að höfundar og rétthafar fái greitt fyrir það.
Hilmar Sigurðsson
formaður SÍK – Sambands íslenskra kvikmyndaframleiðenda
